Het afspiegelingsbeginsel: de sleutel tot eerlijk ontslag

Wat is het afspiegelingsbeginsel?

Bij collectief ontslag—wanneer meerdere werknemers ontslagen worden—speelt het beginsel een cruciale rol bij het eerlijk bepalen van de ontslagvolgorde. Hierbij wordt er gezorgd dat niet alleen vaste medewerkers, maar ook uitzendkrachten, oproepkrachten en externe medewerkers, inclusief eventuele payrollwerknemers, op een eerlijke manier worden behandeld. Medewerkers van wie de overgebleven tijdelijke arbeidsovereenkomst langer is dan 26 weken, worden ook behandeld als vaste medewerkers. Het afspiegelingsbeginsel neemt de moeilijke beslissingen over wie te ontslaan weg.

Een slechte financiële situatie

Het afspiegelingsbeginsel wordt onder andere toegepast als een organisatie om een bedrijfseconomische reden bijvoorbeeld een bedrijfsvestiging gaat sluiten, en een werkgever hierdoor een aantal werknemers moet laten gaan. Het afspiegelingsbeginsel houdt rekening met de leeftijdsopbouw. Hierdoor wordt discriminatie op basis van leeftijd voorkomen. Jonge werknemers en oudere werknemers komen beiden in gelijke mate in aanmerking om hun baan te behouden. Door het beginsel kunnen ze beiden een eerlijke ontslag procedure verwachten.

Het beginsel biedt een objectieve methode om te bepalen wie in aanmerking komt voor ontslag. Bij het toepassen van het afspiegelingsbeginsel wordt er zorgvuldig gekeken naar de criteria die elke werknemer onderscheiden van een andere werknemer. Zo houdt het onder andere rekening met een specifieke categorie van uitwisselbare functies en leeftijdscategorieën.

Hoe werkt het afspiegelingsbeginsel?

Het afspiegelingsbeginsel werkt stapsgewijs, waarbij tijdens de eerste stap de werknemers worden ingedeeld in de volgende leeftijdsgroepen:

• 15 tot 25 jaar
• 25 tot 35 jaar
• 35 tot 45 jaar
• 45 tot 55 jaar
• 55 jaar en ouder, tot aan de AOW-gerechtigde leeftijd

Vervolgens wordt de ontslagvolgorde bepaald op basis van het 'last in, first out' principe. De selectie wordt dus niet alleen op basis van leeftijd gemaakt. Ook wordt de werknemer met het kortste dienstverband als eerste ontslagen.

Afvloeiingsregeling

Bij het toepassen van het afspiegelingsbeginsel wordt vaak gebruik gemaakt van een afvloeiingsregeling. Deze regeling bepaalt de verhouding waarin werknemers uit elke leeftijdsgroep ontslagen zullen worden. Zo wordt voorkomen dat een specifieke leeftijdsgroep ongelijk wordt benadeeld. Elke leeftijdsgroep moet proportioneel worden vertegenwoordigd in het ontslag, zodat het proces evenwichtig verloopt. Ook wordt elke functiegroep binnen de organisatie op eerlijke wijze meegenomen bij het selectieproces.

Uitzonderingen en bijzondere situaties

In een aantal bijzondere situaties hoeft het afspiegelingsbeginsel niet nageleefd te worden. Zo kan een werkgever bijvoorbeeld van het afspiegelingsbeginsel afwijken, als bepaalde werknemers over een unieke functie of meerdere vaardigheden beschikt die belangrijk zijn voor het voortbestaan van het bedrijf. Dit komt vooral aan bod in situaties waarbij er een specifieke afspraak over in de cao staat.

Stel dat een bedrijf genoodzaakt is om over te gaan op ontslag om bedrijfseconomische redenen. En deze situatie is ontstaan door technologische veranderingen in de industrie—zoals kunstmatige intelligentie. Onder het afspiegelingsbeginsel, worden werknemers per leeftijdsgroep geordend volgens hun dienstjaren, waarbij de categorie uitwisselbare functies wordt gewogen. Ook wordt er gekeken naar specifieke competenties.

In deze gevallen moet de uitzondering goed worden gemotiveerd, en kan de goedkeuring van een cao-commissie of een onafhankelijke ontslagcommissie nodig zijn. De commissie toetst of het afspiegelingsbeginsel op de juiste manier door een bedrijf is gebruikt.

Belang van leeftijdsgroepen en criteria

Door werknemers in verschillende leeftijdsgroepen in te delen, kan de impact van het ontslag gelijk worden verdeeld. Ook worden vereisten zoals een uitwisselbare functie en vereiste kennis meegenomen om ervan verzekerd te zijn dat dat de eerstvolgende werknemer die voor ontslag in aanmerking komt, op een eerlijke manier wordt gekozen. Zelfs wanneer werknemers voor ontslag voorgedragen zijn.

Loonkostensubsidie

Deze subsidie kan worden verstrekt aan werkgevers, om werknemers te helpen de periode tussen banen te overbruggen. Zo kan een werkgever de impact van groepsontslag verminderen.